Jezelf en ‘anderen’ leren lezen: hoe een burgerschapsles een literatuurles wordt. In de Definitieve Conceptkerndoelen van de SLO (2024) worden burgerschapsonderwijs en literatuuronderwijs aan elkaar verbonden. Zo moeten leerlingen ‘opgedane inzichten en kennis’ over zichzelf, ‘anderen’ en ‘de wereld en culturen’ kunnen verwoorden op basis van literatuur (p. 27). Leerlingen lezen echter nog weinig ‘divers’ voor hun lijst (Dera 2019). Bovendien besteden docenten vooral aandacht aan de vorm van de literaire tekst, in plaats van bijvoorbeeld de normen en waarden van personages (Dera 2025).

Hoe doe je dat, leerlingen kennis laten maken met ‘anderen’ zonder stereotypen te herhalen of versterken? Hoe blijft de les een literatúúrles waarin de tekst centraal staat én bestudeer je verschillende opvattingen, denkbeelden en overtuigingen (in een tekst)? En niet onbelangrijk, hoe creëer je als docent een veilig leerklimaat waarin leerlingen de opgedane kennis en inzichten over zichzelf kunnen verwoorden?

Het literatuurgesprek: werk- en evaluatievorm voor literaire competentie

Een literatuurgesprek is een conversatie over een gelezen literair werk, waarbij leeservaringen, interpretaties en waardeoordelen uitgewisseld en onderbouwd worden. In het dagelijkse leven vinden literatuurgesprekken plaats in boekenclubs; je kan ze beluisteren in podcasts of in een boekenprogramma op TV; maar ook alledaagse conversaties over gelezen boeken zijn een vorm van literatuurgesprek. In een goed literatuurgesprek komen alle aspecten van literair lezen aan bod - beleving, interpretatie, analyse en beoordeling - wat het een geschikte werkvorm maakt om in het secundair/voortgezet onderwijs literaire vaardigheden in te oefenen. Omdat je er niet van uit kan gaan dat jongeren wel weten hoe ze over een gelezen tekst moeten praten, is het aangewezen dit met scaffolding geleidelijk op te bouwen. In deze workshop tonen we hoe in 4 stappen kan worden toegewerkt naar een literatuurgesprek. We besteden ook aandacht aan de evaluatie van zowel het gesprek als de literaire competenties die aan bod komen.

Open doek – aan de slag met theater in de klas

Theatereducatie krijgt binnen literatuureducatie vaak een onderbelichte invulling: ofwel worden theaterteksten gelezen en tekstanalytisch benaderd, ofwel ligt de nadruk vooral op theatergeschiedenis.

In deze sessie verkennen we een alternatieve aanpak waarbij opvoeringsanalyse centraal staat. Via laagdrempelige speloefeningen maken deelnemers kennis met werkvormen die focussen op de impact van theatertekens. Deze methodiek toont aan hoe spel kan leiden tot diepere inzichten: leerlingen ervaren eerst, analyseren nadien. Voorts demonstreren we hoe je ook met opgenomen theaterfragmenten aan opvoeringsanalyse kunt werken. Kortom, de sessie is praktijkgericht, interactief en biedt meteen toepasbare handvatten voor inspirerend theateronderwijs.

De workshop 'kritisch denken' geeft allereerst inzicht in het begrip kritisch denken en het belang van deze basisvaardigheid voor het literatuuronderwijs in de bovenbouw van havo en vwo. Daarnaast kunnen deelnemers ervaren hoe de persoonlijke denkvaardigheden interpretatie en oordeelsvorming beïnvloeden en welke rol kritisch denken als academische vaardigheid in dit proces kan spelen.

Van vrijblijvend lezen naar zichtbare groei – literaire vaardigheid evalueren met de dialogische methode

Literaire vaardigheid evalueren in de klas is vaak een uitdaging. Hoe maak je groei zichtbaar? Hoe stimuleer je leerlingen om steeds dieper te lezen en genuanceerder te spreken over literatuur?

In deze sessie zien we hoe inzichten uit het dialogisch literatuuronderwijs, zoals beschreven door Tanja Janssen en – recenter – Elke D'Hoker kunnen helpen om zowel de tekst als de leerling centraal te plaatsen. We koppelen deze inzichten aan de principes van kwaliteitsvolle, brede evaluatie om groei in literaire vaardigheid tastbaar en zichtbaar te maken.

Na een korte verkenning van de dialogische methode vertalen we de theorie naar concrete werkvormen, opdrachten en evaluatiecriteria. Zo krijgen deelnemers heldere handvaten om leerlingen gericht te begeleiden in hun groei, hun motivatie te versterken en de literaire beleving te verdiepen.