De kunst van taal beschouwen met leerlingen in de bovenbouw van het voortgezet

De nieuwe eindtermen Nederlands komen eraan, met als opvallende nieuwkomer voor havo en vwo eindterm 11, in het domein 'Taal': het beschouwen van de relatie tussen vorm en betekenis. Wat kun je daar concreet als docent Nederlands mee? En waarom is het niet alleen nodig, maar ook waardevol en leuk om daarmee bezig te zijn? In deze workshop gaan we aan de slag met lesmateriaal om zelf te ervaren hoe goed taalbeschouwing in de lespraktijk te voelen, te vatten en te verwerken is. Denk qua onderwerpen aan ‘de gevoelswaarde van woorden’, ‘hen als onderwerp – de beschouwing van genderneutrale voornaamwoorden’ en ‘noodzakelijke en optionele zinsdelen met behulp van VingerTwister’. Je ontdekt dat je echt geen taalkundige hoeft te zijn om taalbeschouwing een plek in je curriculum te geven, en dat het niet alleen je lessen Nederlands, maar ook jou als docent Nederlands verrijkt!

Redenerend ontleden

Er bestaat een eenvoudig model voor Taalbeschouwing, dat ik bij vorige gelegenheden op HSN besproken heb. Maar in de praktijk bevatten veel schoolmethodes toch nog veel klassieke ontleding: het benoemen van aangewezen zinsdelen of woorden, of zelfs het ontleden van hele zinnen, tot samengestelde zinsdelen aan toe. In deze presentatie gaan we verkennen in hoeverre het redeneermodel ondersteuning kan bieden bij het klassieke ontleden. Of omgekeerd: hoe het klassieke ontleden van een ezelsbruggetjesdidactiek kan worden verrijkt tot een echte redeneeractiviteit. En hoe je dat dan toetst, natuurlijk.

Schrijfdidactiek in balans. Taalbeschouwing integreren in schrijflessen

In het project Schrijfdidactiek in balans onderzoeken we hoe we het schrijfproces van leerlingen kunnen versterken door expliciete instructie van taalbeschouwelijke basiskennis te integreren in de schrijfdidactiek. We stellen acht inspirerende lesscenario’s voor schrijflessen voor, waar betekenisvolle, functionele schrijftaken verrijkt worden met een specifieke taalbeschouwelijke focus. We tonen differentiatie-tools, die leraren ondersteunen om een gepaste taalbeschouwelijke focus te selecteren, voor verschillende teksttypes en voor verschillende vaardigheidsniveaus van leerlingen. We geven je de kans om de schrijfschijf, het ontwikkelde didactische model, te testen tijdens de sessie. Ten slotte nemen we je mee naar onze website www.schrijfbalans.ucll.be waar alle tools verzameld worden.

Vossenstreken in de spelling: taalbeschouwingsonderwijs over spelling in de Reynaert

Taalbeschouwingsonderwijs hoeft geen grammatica-onderwijs te zijn. Je kunt leerlingen bijvoorbeeld ook laten nadenken over schriftsystemen en hoe die samenhangen met taalstructuur. Dankzij het spellingsonderwijs hebben leerlingen gelukkig veel voorkennis over schrift. Tegelijkertijd staat het normatieve karakter van het spellingsonderwijs een beschouwende houding soms in de weg. Gelukkig zijn er uitwegen, die vind je bijvoorbeeld in het Middelnederlands. Het Middelnederlands laat toe na te denken over hoe het Nederlands gespeld zou worden mochten er geen regels zijn. In deze lezing illustreer ik aan de hand van de Reynaert hoe je concreet aan de slag kunt met taalbeschouwingsonderwijs over spelling en taalstructuur, met verschillende niveaus van abstractie.