Taalbeschouwen met audiovisuele bronnen uit Het Archief voor Onderwijs

Over de definitie van taalbeschouwing lopen de meningen uiteen. Wij houden het op het nadenken over de vorm en betekenis van taal. Dat kan op verschillende manieren en aan de hand van uiteenlopende bronnen. Ook audiovisuele bronnen kunnen een schat aan taalmateriaal bevatten om jouw studenten aan het denken en analyseren te zetten. In deze workshop reiken we uitdagende video- en audiofragmenten aan vanop Het Archief voor Onderwijs en geven we mogelijke verwerkingsopdrachten mee. Op deze manier kijkt u samen met uw klas op een andere manier naar de structuur, de betekenis en de verschillende functies van taal.

Taalhandelingen, implicatuur en beleefdheid: pragmatiek in het schoolvak Nederlands

Inzicht opdoen in de werking van alledaagse taal en communicatie is voor leerlingen in het voortgezet onderwijs van grote waarde, zeker met het oog op de concept-kerndoelen en -eindtermen. Tegelijkertijd is de taalkundige discipline die zich met zulke alledaagse communicatie bezighoudt, de pragmatiek, vrijwel afwezig in het schoolvak Nederlands. Dat is opmerkelijk, omdat de pragmatiek enerzijds goed past bij de communicatieve doelstellingen van het schoolvak, terwijl die anderzijds invulling geeft aan de wens om meer taalkunde in het schoolvak te krijgen. De pragmatiek kan dus een goede brug vormen tussen het communicatieve en het taalkundige. Maar wat heeft de pragmatiek het schoolvak Nederlands precies te bieden? In deze workshop bekijken we lesmateriaal dat getest is in vwo 3 rondom enkele kernconcepten uit de pragmatiek (taalhandelingen, conversationele implicatuur en beleefdheid). We bekijken enkele typische werkvormen en laten op basis van een flankerend wetenschappelijk onderzoek ook zien in hoeverre dat lesmateriaal van invloed is geweest op de taalvaardigheid van leerlingen. Daarbij doen we enkele aanbevelingen voor de praktijk en reflecteren we met de deelnemers op de vraag hoe we het lesmateriaal nog verder kunnen optimaliseren

Taalvariatie in een diverse klascontext

Binnen het vak Nederlands richten we ons niet alleen op taalvaardigheid, maar ook op sociale en culturele vorming. Leerlingen ontdekken hoe een boodschap op verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd en welke verschillende impact dat kan hebben. Taaluitingen zijn immers onlosmakelijk verbonden met cultuur, waardoor leerlingen via taal kennismaken met diverse culturen. Dit biedt hen inzicht in verschillende mens- en wereldbeelden. Gezien de toenemende diversiteit in onze klasgroepen, is aandacht voor deze diversiteit cruciaal. Een van de kerncomponenten van het nieuwe leerplan van het Katholiek Onderwijs Vlaanderen is dan ook 'Identiteit en Diversiteit'. Daarom nodigen we u graag uit voor een sessie waarin we concreet lesmateriaal presenteren. Hierin laten we zien hoe we leerlingen leren het effect van taaluitingen en taalvariëteiten op identiteitsvorming en sociale interactie te analyseren.

Taalbeschouwing voor iedereen

In de nieuwe kerndoelen en eindtermen voor het vak Nederlands in Nederland, en in de onderwijsdoelen in Vlaanderen, is meer plaats ingeruimd voor inzicht in taal en taalvariëteiten. Al vanaf het lager onderwijs (po) wordt verwacht dat leerlingen taal beschouwen, ook zonder dit meteen toe te passen in een concrete communicatieve situatie, maar om zich bewust te worden van bijvoorbeeld (de onderbouwing van) oordelen en attitudes.

Maar hoe kan dit werken? Hoe voorkom je dat een beschouwing van een taalkwestie blijft steken in meningen en gevoelens? In deze bijdrage bespreek ik hoe een eenvoudig taalbeschouwingsmodel, afgeleid van een model voor historisch redeneren, een didactisch hulpmiddel kan zijn bij taalbeschouwing, ook in het po.